ÜRETİMDEN TÜKETİME
Temel İhtiyaçlar
Yemek yemeden, su içmeden yaşayamayız. Tehlikelerden, soğuktan, sıcaktan korunmak için bir eve ihtiyacımız vardır. Çıplak gezemeyiz, giyinme ihtiyacı duyarız. Beslenme, barınma ve giyinme tüm insanların temel ihtiyaçlarındandır. Temel ihtiyaçlarımız karşılanmadığı zaman yaşantımızı sürdüremeyiz.
Temel ihtiyaçlarımız bunlarla sınırlı değildir. Okula giden bir öğrencinin kitap, defter, kalem, silgi, çanta gibi okul gereçleri de temel ihtiyaçlarıdır.
Sosyal İhtiyaçlar
Can, babasından kendisine bisiklet, Gül gitar, Samet ise ayakkabı almasını istiyor. Bu kişilerden hangisinin isteği daha önce yerine getirilmelidir?
Bu kişilerden Samet’in isteği daha önce yerine getirilmelidir. Çünkü Samet için ayakkabı istek değil, ihtiyaçtır. Ayakkabısı yırtılmış ya da küçülmüş olabilir. Yağmurlu havalarda yırtık ayakkabı giyerse ayakları ıslanıp hastalanır. Küçük ayakkabılar ayağını sıkıp yara açılmasına neden olur. Oysa bisiklet ve gitar birer istektir. Bu istekler karşılanmasa da Can ve Gül’ün yaşamında güçlük çıkmaz.
İhtiyaçlar Karşılanırken Nelere Dikkat Edilmelidir?
İhtiyaçlarımızı karşılarken onları önem sırasına koymamız gerekir. İhtiyaçlarımızı önem sırasına koyarken de bütçemizi göz önünde bulundurmalıyız. Her ailenin belli bir geliri vardır. İhtiyaçlarımızı satın alabilmek için yeterli paramızın olması gerekir. Paramız yeterli değilse borçlanabiliriz. O zaman da temel ihtiyaçlarımızı karşılayamayız.
Para ve Paranın Tarihi
Para, bir ürün ya da hizmetin değerini karşılayan devletçe bastırılan kâğıt ya da metalden yapılmış ödeme aracıdır. Para ilk kez Lidyalılar tarafından kullanılmıştır.
Bütçe Nasıl Hazırlanır?
Paranın nasıl kullanılacağı ile ilgili yapılan palana bütçe denir. Bütçe gelirlere göre hazır-lanır. Ailenizin geliri aile büyüklerimizin çalışmaları karşılığı aldıkları maaş olabilir. Yaptıkları işlerin karşılığı olan ücretler. Ailenizin size verdiği harçlıklar da sizin gelirinizdir. Her ailenin ge-lirine göre bir bütçesi vardır. Bütçe hazırlanırken gelir ve giderlerin denk olmasına dikkat edilir.
Sizler de harçlıklarınıza göre bütçenizi oluşturabilirsiniz. Harçlığınızı bilinçli harcarsanız para biriktirebilirsiniz.
Bilinçli Tüketicinin Özellikleri
Bilinçli tüketici, alışverişe çıkmadan önce alacaklarının bir listesini yapar. Alacağı ürünlerle ilgili fiyat araştırması yapar. Besin maddelerini satın alırken üretim ve son kullanma tarihine dikkat eder. Hiçbir malı görmeden satın almaz.
Satın aldığı ürünlerde TSE damgasının olmasına dikkat eder. Satın aldığı ürünle ilgili fatura ya da fişi mutlaka alır. Özellikle dayanıklı tüketim mallarını (televizyon, buzdolabı, fırın vb.) satın alırken garanti belgeli olanları tercih eder. Satın aldığı ürün bozuk ya da hatalı olabilir. Tüketici olarak bozuk malı değiştirmek veya geri vermek hakkına sahip olduğunu bilir. Onun için elinde fiş ya da faturanın olması gerektiğini bilir.
Tüketici olarak haklarının yasalarla koruma altında olduğunu bilir. Gerektiğinde yargıya başvurabilir. Tüketici Hakları Koruma Derneği’nden yardım isteyebilir.
Alışveriş yaparken aldığımız malın kalitesine, bütçemize uygunluğuna ve fiyatına dikkat etmeliyiz.
Tüketim Maddelerinde Kaliteyi Gösteren Özellikler
İhtiyacımız olan bir malı satın alırken kaliteli olmasına dikkat etmeliyiz. Kalite, malın iyi ya da kötü olma özelliğidir. Bir yiyecek maddesinin kalitesi onun taze ve tadının iyi olmasıyla anlaşılır. Giysilerin kalitesini anlamak için kumaşın özelliğine, dikimine bakmak gerekir. Ayrıca alacağımız malın fiyatını birkaç yere sormalı, fiyatını öğrenmeliyiz. Aynı kalitede olan ürünlerden ucuz olanını tercih etmeliyiz.
Satın alacağımız besin maddesinin taze ve temiz olmasına dikkat etmeliyiz. Ambalajlı besin maddelerinin üretim ve son kullanma tarihlerine bakmalıyız. Son kullanma tarihi geçmiş yiyecekleri almamalıyız. Çünkü bu mallar bozulmuş olabilir. Bozuk yiyecekleri yemek sağlığımızın bozulmasına neden olur.
TSE Damgası ve Garanti Belgesinin Önemi
Bir malın üzerinde TSE damgası varsa o malın kalite kontrolü yapılmış demektir. Garanti belgesi, o malın belli bir süre içinde bozulup ya da yıprandığı takdirde üretici firma tarafından yenisinin verileceğini ya da tamir edileceğini belirtir.
Reklâm ve Etkisi
Bir malın televizyon, radyo, gazete veya afişlerle tüketiciye tanıtılmasına reklâm denir. Firmaların reklâm yapmaktaki amaçları, ürettikleri malı daha çok satmak ve kar etmektir. Bu nedenle reklâmlarda malın ya da hizmetin sadece iyi yönleri söylenir. Bir ürünü sadece reklâmına bakarak satın almak yanlıştır. Özellikle televizyonlarda yayınlanan şeker, çikolata, oyuncak reklâmlarının etkisinde kalmamalıyız. Bu malları satın almaları için ailenizi zorlamamalısınız. Alacağımız ürünün kalitesine ve fiyatına dikkat etmeliyiz. Bütçemize uygun ürünleri satın almalıyız.
Tüketici Hakları
İhtiyacımız olan malı yetkili satıcısından almalı, satıcıdan malla ilgili bilgiler istemeliyiz. Garanti belgesini ilgililere onaylatmalıyız. Şayet aldığımız mal bozuk veya hatalı çıkarsa zaman geçirmeden geriye götürmeliyiz. Satıcıdan değiştirmesini istemeliyiz. Satıcı malı değiştirmezse Tüketici Haklarını Koruma Derneğinden veya gönüllü kuruluşlardan yardım istemeliyiz. Aldığımız bir mal çok ucuz bile olsa bu hakkımızı kullanmalıyız.
Parasını, eşyasını, zamanını en iyi şekilde değerlendiren kişilere tutumlu insan denir.
Para, ihtiyaçlarımızı karşılamak için kullandığımız bir araçtır. Yetişkin kişiler bir işte çalışarak para kazanırlar. Para zor kazanılır. Bu nedenle paramızı harcarken tutumlu olmalıyız. Özellikle reklâmların etkisinde kalarak gereksiz yere para harcamamalıyız. İhtiyaçlarımızı karşıladıktan sonra kalan paramızı biriktirmeliyiz.
Zamanda Tutumlu Olmak
İnsan yaşamında zaman çok önemlidir. Birkaç dakika önceki zamanı tekrar yaşama, geri getirme şansımız yoktur. Bu nedenle bir günümüzü planlayıp hangi saatte ne yapacağımızı belirlemeliyiz. Okulumuzdan, derslerimizden geriye kalan zamanımızı kitap okuyarak, spor yaparak, müzik, tiyatro gibi etkinliklerle değerlendirmeliyiz.
Enerjide Tutumlu Olmak
Günlük yaşamımızda birçok enerji çeşidinden yararlanırız. Bu enerji çeşitlerinden en önemlisi elektrik enerjisidir. Televizyon, radyo, ütü, elektrik süpürgesi, çamaşır makinesi gibi araçlar elektrik enerjisiyle çalışır. Elektrik üretmek için çok para ve zaman harcanır. Bu nedenle elektrik enerjisini kullanırken tutumlu olmalıyız. Televizyon, radyo, kasetçalar gibi araçları gereksiz yere açık tutmamalıyız. Odun, kömür, doğal gaz gibi kaynakları da boş yere harcamamalıyız. Bu kaynakların doğada bitebileceğini unutmamalıyız.
Yiyecek, Giyecek Gibi Tüketim Mallarını Kullanırken Nelere Dikkat Edilmelidir?
Yiyeceklerimizi ihtiyacımız kadar almaya özen göstermeliyiz. Artan yiyecekleri uygun yerlerde saklayarak bozulmalarına engel olmalıyız. Okul, hastane gibi toplu yemek yenilen yerlerde kalan yiyecekleri değerlendirmeye çalışmalıyız.
Giysilerimizi temiz ve özenli kullanmalıyız. Bize küçük gelen ancak henüz kullanılacak durumda olan giysilerimizi çöpe atmamalıyız. Bu giysileri ihtiyacı olanlara vermeliyiz. Ayakkabılarımızı düzenli boyayarak daha uzun süre kullanmalıyız.
Okul Araç ve Gereçlerinin Kullanımı
Defter ve kitaplarımızı yırtmamalı, karalamamalıyız. Kalemimizin ucunu gereksiz yere açmamalıyız. Kitap, dergi, sözlük, ansiklopedi gibi araçlarımızı yıpratmadan kullanırsak bizden sonra kardeşlerimiz de bu araçlardan yararlanabilirler.
Cam ya da plastik şişe, plastik torba ve gazeteleri çöpe atmamalıyız. Bu maddeleri ayrı ayrı yerlerde biriktirip ilgili yerlere vermeli ya da satmalıyız. Çünkü camdan yeniden cam, plastikten yeniden plastik, kâğıttan yeniden kâğıt yapılabilir. Alüminyum folyo içeren meyve suyu ve süt kutuları preslenerek levha haline getirildikten sonra mobilya yapımında kullanılabilir. Alüminyum ve cam gibi maddelerin defalarca geri dönüşümü sağlanabilir.
Ham Madde Nedir?
Tarladan toplanmış buğday, pamuk, şeker pancarı vb. işlenmemiş maddelerdir. Pamuk ipliği yarı işlenmiştir. Makineler bu iplikten kumaş üretir. İşte makinelerin işlediği; işlenmemiş ve yarı işlenmiş maddelerin hepsine birden ham madde adı verilir.
Meyve, sebze, tahıl ve hayvansal ürünlerin bir kısmı doğrudan tüketilir. Süt, yumurta, ıspanak, biber, domates, patlıcan, salatalık, fasulye, nohut, mercimek işlenmeden tüketilen ürünlerdendir.
Doğrudan tüketilmeyen ürünlerin bir kısmı da işlenerek değişik ürünlere dönüştürülür. Ham madde halindeki besinler; fabrikalarda ayıklanır, temizlenir, işlenir, ambalajlanır ve tüketiciye sunulacak duruma getirilir.
Sanayi Nedir?
İşlenmemiş ya da yarı işlenmiş maddelerin, makinelerde işlenerek kullanılabilir ve tüketilebilir duruma getirilmesine sanayi denir. Sanayi, ülkenin kaynaklarını değerlendirir. İnsanlara geniş iş olanakları sunar.
Yurdumuzun en çok buğday ekilen yöresi Konya Ovası’dır. Konya yöresinde un, bulgur, makarna fabrikaları kurulmuştur.
Sanayi kuruluşları o yöre halkına iş imkânları sağlar. Halkın gelir düzeyini artırır.
Sanayi kuruluşları, taşıma, iletişim, reklâm, pazarlama gibi iş kollarının kurulmasında da etkili olur.
İhtiyaç duyulan bir ürünü üretebilmek için para, makine ve insan gücü gereklidir.
Mesleklerin Ortaya Çıkışı
Meslekler toplumun ihtiyaçları sonucu ortaya çıkmıştır. Yaşamımızı sürdürebilmek için beslenme, barınma, giyinme gibi ihtiyaçlarımız vardır. Bu ihtiyaçlarımızın hepsini kendi gücümüzle karşılayamayız. Ekmeği fırından, meyve ve sebzeyi manavdan alırız. Hastalandığımız zaman doktora gideriz.
Önce çiftçi tarlasını sürmüş buğdayı ekmiştir. Buğdayı hasat etmiştir. Hasat edilen buğday kamyon, traktör vb. araçlarla un fabrikalarına taşınmıştır. Buğday un fabrikasında makinelerle un olmuş, çuvallara doldurulmuştur. Çuvallardaki unlar kamyonlarla fırınlara taşınmıştır. Fırınlarda unlar makinelerle yoğrulup hamur haline getirilmiş fırınlarda pişirilmiş daha sonra fırın tezgâhında ya da market, bakkal tezgâhında satışa sunulmuştur.
Sağlıkla İlgili Meslekler
Toplumun sağlıkla ilgili ihtiyaçları; doktorluk, hemşirelik, ebelik, hasta bakıcılığı, eczacılık gibi mesleklerin ortaya çıkmasını sağlamıştır.
Güvenlikle İlgili Meslekler
Toplumun güvenlikle ilgili ihtiyacı; polislik, askerlik, güvenlik görevlisi gibi mesleklerin ortaya çıkmasını sağlamıştır.
Tamircilik
Bazı mesleklerin çalışma alanları yeni bir şey üretmek değil, bozulan veya arızalanan ürünleri tamir etmektir. Televizyon, buzdolabı, çamaşır makinesi, otomobil, ayakkabı tamirciliği bu mesleklere örnektir.
Mesleklerin Önemi
Toplumda her meslek önemlidir. Öğretmenlik mesleğinin ayrı bir yeri ve önemi vardır. Çünkü öğretmenler her mesleğin yetiştiricileridir. Valileri, doktorları, mühendisleri, polisleri, pilotları, sürücüleri, sanatçıları yetiştirenler öğretmenlerdir. Atatürk: “Öğretmenler, yeni nesil sizin eseriniz olacaktır.” Sözleriyle bunu vurgulamıştır.
Bütün insanlar şetçikleri mesleklerle toplumun ihtiyacını karşılar. Toplumda her mesleğin önemi vardır. Her birinin yaptığı iş bir zincirin halkaları gibidir.
Teknolojiden Yararlanma
Evde, sokakta, okulda, iş yerinde kısaca hayatımızın her alanında teknolojiden yararlanırız. Böylece işlerimizi daha kolay ve hızlı bir şekilde yapmış oluruz.
Evde işleri daha çabuk yapabilmek için birçok alet ve makineden yararlanırız. Örneğin; elektrik süpürgesi, çamaşır makinesi, bulaşık makinesi, fırın, ütü, kahve makinesi, çay makinesi, meyve sıkacağı işlerimizi kolaylaştırır.
İşe gitmek için otomobil, otobüs, tren gibi taşıma araçlarını kullanırız. Bu araçlarla ulaşacağımız yere daha hızlı gidebiliriz. Şehirlerarası veya uluslar arası ulaşımda ise bu araçlardan daha hızlı giden uçaklardan yararlanabiliriz.
Okulda derslerimizi işlerken televizyon, tepegöz, slâyt makinesi, film makinesi, bilgisayar gibi birçok araçtan yararlanırız.
Çiftçiler tarlayı sürmek için traktör ve donanımlarından, ürünü biçmek için biçerdöver gibi araçlardan yararlanırlar.
Bir doktor hastasını muayene ederken stetoskop, tansiyon aleti, ultrason cihazı, MR gibi birçok teknolojik ürün kullanır.
Haberleşme
Yakınlarımızı ev telefonundan arayabiliriz. Kendisine ulaşamazsak sesli mesaj bıraka-biliriz. Cep telefonundan arayabilir, e-posta yoluyla haberleşebiliriz.
Televizyonlardan dünyada olan olayları anında görüntülü olarak izleyebiliriz. Dünyada gelişen olayları internetten de takip edebiliriz.
Evlerde elektrik enerjisi tasarrufu nasıl yapılabilir?
1. Elektrikli araçları gereksiz yere çalıştırmamalıyız.
2. Kendimiz odada çalışırken hol ve salondaki ampulleri yanar durumda bırakmamalıyız.
3. İzleyemediğimiz zaman televizyonu kapatmalıyız.
4. Isınmak amacı ile elektrik yerine diğer yakıtları kullanmalıyız.
5. Buzdolabının kapısını açık tutmamalıyız.
6. Daha az enerji tüketen ampuller kullanmalıyız.